Media-crisis

του Μπάμπη ΑΓΡΟΛΑΜΠΟΥ

Από το μεσημέρι της Δευτέρας 22 Ιουνίου 2009, με τη “λύση και εκκαθάριση” της εφημερίδας Ελεύθερος Τύπος και του ραδιοφωνικού σταθμού City 99,5,
η γενική και ασαφής αίσθηση της οικονομικής κρίσης έχει άμεσες– μετρήσιμες συνέπειες στο χώρο της ενημέρωσης. Ήταν ένας ξαφνικός θάνατος που άφησε στον δρόμο 460 εργαζόμενους και σκόρπισε τη θλίψη σε πολλούς ετερόκλητους συγγενείς: κυβέρνηση, βουλευτές, εκδότες και μέτοχοι των μέσων επικοινωνίας, συνδικαλιστικές οργανώσεις και βεβαίως συνάδελφοι με άποψη ή και χωρίς καμία άποψη για το τοπίο της ενημέρωσης.

Για την κυβέρνηση δεν υφίσταται κανένα πολιτικό ζήτημα, η απόφαση του λουκέτου «ήταν επιχειρηματική» και υπό αυτό το πρίσμα αν υπάρχει λύση, οποιαδήποτε λύση, αυτή «θα έλθει από την αγορά». Με άλλα λόγια όσα λουκέτα και αν μπουν δεν έχουμε πολιτικά εργαλεία για να ξεκλειδωθούν. Ούτε όμως και να προληφθούν. Συμπερασματικά λοιπόν δεν έχουμε καμία ελπίδα ει μη μόνον να ανακάμψει η αγορά συνολικά και να ελεήσει την αγορά της ενημέρωσης. Με την καλή της την καρδιά.

Την άποψη αυτή ενστερνίζονται, όχι τόσο ωμά, επιχειρήσεις της ενημέρωσης, αλλά και διευθυντικά στελέχη των μέσων. Προβάλλοντας κυρίως το γεγονός ότι σε όλο τον κόσμο τα media διέρχονται κρίση και αναζητούν νέες τεχνικές οι οποίες συνοψίζονται με τον γενικό τίτλο της μετάβασης στις νέες τεχνολογίες. Κανείς βεβαίως δεν πρόκειται να επιχειρηματολογήσει σοβαρά κατά της τεχνολογικής εξέλιξης. Όμως το ερώτημα είναι αν η εξέλιξη προκαλεί αυτές τις βίαιες μεταβολές ή αντιθέτως τα λουκέτα και οι ξαφνικοί θάνατοι είναι η μοιραία
κατάληξη των στρεβλώσεων που προηγήθηκαν.

Μία άλλη άποψη επιχειρεί να προσπεράσει τους προβληματισμούς για το παρελθόν και την αγωνία για το μέλλον και για να σταθεί απλώς στοχοποιεί τις αντιδράσεις που έχουν εκδηλωθεί από τους συναδέλφους και άλλους εργαζόμενους των μέσων και τις συνδικαλιστικές τους εκφράσεις. Τι πέτυχε η 24ωρη απεργία; Θα λυθεί κανένα πρόβλημα με συγκρούσεις; Μήπως έτσι προκαλούμε την τύχη μας και η κρίση θα μας εκδικηθεί και μάλιστα εν θερμώ;

Ευτυχώς η κρίση έχει διεθνείς διαστάσεις και δεν μας αφήνει να ομφαλοσκοπούμε. Στις ΗΠΑ οι μεγαλύτερες περιφερειακές εφημερίδες, Chicago Tribune, Los Angeles Times, Minneapolis Star Tribune, Philadelphia Inquirer μπήκαν σε διαδικασία πτώχευσης. Άλλες προτίμησαν την διαδικασία του ξαφνικού θανάτου όπως η Rocky Mountain News και οι περισσότερες πέρασαν σε φάση αιματηρών περικοπών. Στα τοπικά μέσα καταγράφεται το ίδιο φαινόμενο, σύμφωνα με την επισκόπηση των John Nichols και Robert Mc Cheney στο περιοδικό The Nation (18 Μαρτίου 2009). Στην Ευρώπη η κρίση αποτυπώνεται με κάπως μικρότερη
ένταση αλλά σε ευρεία κλίμακα από την Ευρωπαϊκή Ενωση Δημοσιογράφων (τμήμα της IFG) και σε κάθε χώρα παρατίθενται εκτός από τις περικοπές ορισμένα διορθωτικά μέτρα.

Η Ελλάδα σύμφωνα με την κυβερνητική θεώρηση ήταν μέχρι πρότινος μία όαση οικονομικής σταθερότητας μέσα στην διεθνή οικονομική θύελλα. Λίγο ακόμη αν άντεχαν τα κρατικά ταμεία θα πιστεύαμε ότι είμαστε τυχεροί που δεν παράγουμε τίποτε καλό και ως εκ τούτου δεν μας αγγίζει και τίποτε κακό. Δυστυχώς όμως αυτές οι προσεγγίσεις κατέρρευσαν με πάταγο μέσα στο κατακαλόκαιρο με το μπαράζ φορολογικών μέτρων επί δικαίων και αδίκων και τη βεβαιότητα ότι έρχονται και άλλα. Με όρους αγοράς η κυβέρνηση θα έπρεπε να είχε ανακοινώσει προ
πολλού τη λύση και εκκαθάρισή της. Ο περυσινός προϋπολογισμός δεν έκλεισε, ο σημερινός δεν θα κλείσει και οι επόμενοι τελούν υπό την επιτήρηση της ΕΕ. Κι αν δεν ήταν η ΕΕ τότε η εκκαθάριση θα γινόταν από το ΔΝΤ.

Η κατάσταση στην αγορά των μέσων ενημέρωσης και επικοινωνίας ορίζεται από δύο βασικά στοιχεία. Τον μεγάλο αριθμό επιχειρήσεων και την μειούμενη διαφημιστική δαπάνη. Το κομμάτι της πίττας που αναλογεί, γίνεται ολοένα και πιο μικρό. Υπάρχει βεβαίως και το εργαλείο της κρατικής διαφήμισης. Η οποία όμως μάλλον προσιδιάζει σε έμμεση επιδότηση, δηλαδή πολιτικό χρήμα, παρά σε διαφημιστική πολιτική. Ας πάμε από τα μικρά: Πέρυσι οι 13 περιφέρειες διέθεσαν περί τα 13 εκατομμύρια ευρώ για διαφήμιση των δραστηριοτήτων τους. Από τις
μετρήσεις δεν προκύπτει ότι είχαν αποτέλεσμα. Στο κεντρικό κυβερνητικό επίπεδο, πέρυσι διατέθηκαν 83 εκατομμύρια μόνον από την κεντρική διοίκηση σε 67 έντυπα, εφημερίδες ημερήσιες και κυριακάτικες, πολιτικές, οικονομικές αθλητικές και γαργαλιστικού περιεχομένου. Πως διατέθηκαν αυτά τα διαφημιστικά; Κατά το δοκούν της κυβέρνησης βεβαίως και όχι της διαφήμισης. Ειδάλλως δεν θα καταβάλλονταν 30 ευρώ για κάθε φύλλο εφημερίδας που είχε ημερήσιο τιράζ 1.000 αντίτυπα και κρατικά έσοδα πάνω από 3 εκατομμύρια ευρώ . Συνεπώς δεν είναι
θέμα αγοράς αλλά αγοραίας πολιτικής συμπεριφοράς.

Η αξιοπιστία είναι κρίσιμο μέγεθος και για μας. Και δυστυχώς έχει περιοριστεί δραματικά αν δεν έχει χαθεί εντελώς στη διαδρομή. Τι είναι δημοσιογραφία στη σημερινή εποχή; Μήπως η έκφραση απόψεων χωρίς καμία τεκμηρίωση; Το μανιπουλάρισμα των πολιτών στη μία ή άλλη εκδοχή; Ή από την άλλη η μετάδοση στεγνών γεγονότων χωρίς αρμό με την κοινωνία; Ο δημοσιογράφος είχε επισημάνει στην τελευταία συνάντηση με το προεδρείο της ΕΣΗΕΑ προ διμήνου ο πρόεδρος της Δημοκρατίας Κάρολος Παπούλιας «είναι ένας σύντροφος στην κοινωνία».
Γνωρίζει τα προβλήματα και βρίσκεται δίπλα της στις κρίσιμες περιστάσεις. Και πάνω απ΄ όλα είναι ο πρώτος στον οποίο συντρέχουν οι κατατρεγμένοι για να πάρουν κουράγιο και να συνεχίσουν. Δεν σταθήκαμε σύντροφοι στην κοινωνία. Η γλώσσα μας ήταν και είναι γλώσσα της εξουσίας. Βλέπαμε τις απολύσεις των άλλων σαν διαρθρωτικά μέτρα. Τις βίαιες μεταβολές σαν επιβεβλημένες πολιτικές. Λειτουργήσαμε σαν βιτριόλι στο συνεκτικό ιστό. Και ευνοήσαμε κοινωνικούς αυτοματισμούς. Τώρα που ο κόσμος γύρισε ανάποδα, είναι επόμενο να μην
βρίσκουμε συμμάχους ή έστω συμπαραστάτες.

Ενδεχομένως όλα αυτά να μην απασχόλησαν ποτέ την ελληνική κοινωνία. Δεν μπορεί όμως να μην την απασχόλησε η δημόσια εικόνα μας έτσι όπως αυτή εμφανίζεται κάθε μέρα στα τηλεοπτικά δελτία και στις εκδόσεις των εφημερίδων. Δεν μπορεί να μην την απασχόλησε η εικόνα της ανύπαρκτης ΕΣΗΕΑ. Η αδράνειά της στα μείζονα και η εκνευριστική ενασχόλησή της με ανύπαρκτα θέματα. Η φαντασίωση ότι είναι μέρος του συστήματος εξουσίας. Φαντασίωση εν πολλοίς δικαιολογημένη αφού κάθε δημοσιογράφος ατομικά βλέπει τη θέση του ως ενδιάμεσου των
εξουσιών θεσμοθετημένων και μη και όσων δεν έχουν καμία εξουσία. Με φυσική ροπή προς την εξουσία και τα θέλγητρά της, πραγματικά ή φανταστικά.

Οι διαπιστώσεις αυτές όμως δεν καθιστούν το πρόβλημα μικρότερο. Η κρίση επιτείνεται με το κλείσιμο του Ελεύθερου Τύπου και του City και η αγωνία για ντόμινο είναι επωδός σε όλες τις συζητήσεις μας. Το πρόβλημα μεγεθύνεται λόγω του αρνητικού προσήμου διότι δεν είναι μαθηματικό. Ήταν μέχρι πρότινος, όταν το οικονομικό περιβάλλον επέτρεπε γαλαντομίες με δανεικά και οι απολυμένοι μέσα από διαμεσολαβήσεις ήλπιζαν σε θέσεις στα μέσα που ελέγχει το κράτος. Τώρα κανείς δεν τολμά να προτείνει τέτοιες λύσεις. Γιατί, πολύ απλά θα
κατηγορηθεί για εύνοια προς μία επαγγελματική ομάδα και αδιαφορία για όλες τις άλλες. Πλην όμως υπάρχει άλλη μία κρίσιμη παράμετρος που φωτίζει διαφορετικά το πρόβλημα. Οι διευθετήσεις που γινόταν έως πρότινος δεν είχαν κοινωνικά κριτήρια ή οικονομικά αλλά κυρίως κομματικά. Πολυθεσίτες και αργόσχολοι βρίσκονται σε όλα τα μέσα ενημέρωσης του δημοσίου, σε πολιτικά γραφεία αλλά και ανύπαρκτους οργανισμούς όπως πχ το αγροτικό τηλεοπτικό δίκτυο, σε εκδόσεις που ουδέποτε φθάνουν στους πολίτες και σε διάφορες παρεμφερείς
δραστηριότητες. Το ίδιο συμβαίνει και στις χαμηλότερες τάξεις του συστήματος, στους δήμους και τους οργανισμούς, σε κάθε υπηρεσία και επιχείρηση που φέρει την σφραγίδα του δημοσίου.

Τι μπορεί να δώσει λοιπόν διέξοδο από αυτή τη ζοφερή κατάσταση; Στις ΗΠΑ η συζήτηση σχηματοποιείται ως εξής: Αν η κυβέρνηση μοιράσει αφειδώς οικονομικές ενισχύσεις θα δημιουργηθούν σχέσεις εξάρτησης. Ωστόσο και στην περίπτωση που δεν δώσει ούτε ένα δολάριο η κατάσταση επιταχύνει την απορρύθμιση και ευνοεί τα ολιγοπώλια των ΜΜΕ που δεν είναι άσχετα με τα ολιγοπώλια που διαμορφώνονται γενικότερα στην αγορά. Στη Γαλλία η κυβέρνηση ενέκρινε πακέτο χρηματοδότησης 600 εκατομμυρίων ευρώ για τρία χρόνια και παράλληλα σειρά από
ειδικές ρυθμίσεις για την διανομή του Τύπου προς τις μικρότερες ηλικίες πολιτών. Στην Ολλανδία αντιμετωπίζονται εξατομικευμένα τα προβλήματα με προγράμματα αναχρηματοδότησης. Στη Βρετανία η συζήτηση έχει αρχίσει από τα περιφερειακά φύλλα και τα δημόσια μέσα.

Κατ΄ αναλογία θα μπορούσαν να τεθούν προς συζήτηση ανάλογα μέτρα στήριξης των ΜΜΕ στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση όμως εμφανίζεται απρόθυμη να εισαγάγει στην ατζέντα αυτό το θέμα. Την ίδια στάση τηρεί και στα κακώς κείμενα που έχουν φέρει το χώρο της ενημέρωσης στο σημερινό αδιέξοδο. Ασυδοσία των επιχειρήσεων στο φορολογικό πεδίο και στην κοινωνική ασφάλιση (υπάρχουν επιχειρήσεις που δεν έχουν αποδώσει εισφορές επί δεκαετία).

Απέναντι σε αυτές τις στρεβλώσεις αντιτάσσουμε πρώτον την εισαγωγή μηχανισμών κοινωνικού ελέγχου, επαναξιολόγησης του συνολικού πλαισίου λειτουργίας των επιχειρήσεων μέσων επικοινωνίας, την θέσπιση κανόνων διαφάνειας και τήρησης αυτών των κανόνων χωρίς παρεκκλίσεις. Φυσικά όταν ανοίγει κανείς συζήτηση για τον εκδημοκρατισμό των μέσων οφείλει να συμπεριλάβει σε αυτή και τον εκδημοκρατισμό της λειτουργίας των συνδικαλιστικών ενώσεων. Και όλων των εξαρτήσεων που τείνουν να παγιωθούν στην αντίληψη των δημοσιογράφων,
ότι κάποιοι φυσιολογικά θα έχουν διπλές και τριπλές θέσεις στο δημόσιο (αυτό και αν είναι ασυμβίβαστο) και κάποιοι άλλοι δεν θα έχουν ούτε στοιχειώδη ασφαλιστική και ιατροφαρμακευτικά κάλυψη.

Όλα αυτά είναι γνωστά σε όλους. Η διαφορά είναι ότι σήμερα, υπό την πίεση των εξελίξεων δεν έχει κανείς την πολυτέλεια να περιστρέφεται άσκοπα. Ως Συσπείρωση-Δούρειος Τύπος έχουμε καταθέσει πλαίσιο συγκεκριμένων προτάσεων για την αντιμετώπιση της κρίσης και παράλληλα προτάσεις για την ανασυγκρότηση της ΕΣΗΕΑ. Καταγράφουμε όλες τις προτάσεις που τίθενται από τους συναδέλφους και τους προβληματισμούς που αναπτύσσονται ευρύτερα στην κοινωνία. Στα δημόσια αγαθά, όπως είναι η ενημέρωση, ο δημόσιος διάλογος επιβάλλεται να
διεξαχθεί έτσι όπως ορίζεται: Δημόσια, ανοιχτά, με συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης κάθε πλευράς. Όχι με παρασκηνιακές κινήσεις και μεθοδεύσεις που εντείνουν την καχυποψία και ανατροφοδοτούν την κρίση.